"Sap hastaligi ani ölümlere yol açar"

Kirklareli Il Tarim Müdürlügü, hayvan hastaliklarina karsi alinacak önlemler ve hastaliklarin belirtileri konusunda çiftçileri bilinçlendirmeye devam ediyor. â?~www.kirklarelitarim.gov.tr' adresinde, yetkililere bildirilmesi zorunlu hastaliklar hakkinda açiklamalarda bulunan Il Tarim Müdürlügü, bunlarin en ciddilerinden biri olan â?~sap hastaligi'na karsi da bilinçli olmasi gerektigini bildiriyor. Iste sap hastaligi ile ilgili verilen bilgiler "Sap hastaligi sigir, manda, koyun, keçi ve domuzlar ile diger yabani çift tirnakli hayvanlarin salgin viral bir hastaligidir. Insanlar nadiren enfekte olurlar. Hastalik dilde, damakta ve ayakta vesiküller, genç hayvanlarda kalp yetmezligi nedeniyle ani ölümler ile karekterizedir.
Hastalik, çok hizli ve her türlü vasita ile yayilabilir. Ölüm orani (mortalite) %2-5 arasi degisir ve ölüm genellikle genç hayvanlarda görülür. Bazi salginlarda bu oran %50'ye kadar çikabilir. Süt, et ve is verimini düsürerek büyük ekonomik kayiplara sebep olur.
Bütün dünyada hastalik hem ekonomik boyutuyla, hem de hayvan sagligini global olarak etkilemesi nedeniyle çok sayida ülkenin gündemini olusturmaktadir.
ETIYOLOJI
Sap Virusu Picornaviridia ailesinden Aphthoviruslar grubuna dahil zarsiz bir virus olup tek zincirli RNA tasir.
Sap virusunun O, A, C, SAT 1, SAT 2, SAT 3 ve Asia 1 olmak üzere 7 adet farkli serotipi tespit edilmistir. Her serotipin çok sayida alt tipleri vardir. Serotipler arasinda çapraz koruma mümkün degildir.
pH 7-9 arasinda stabil olmakla birlikte en dayanikli oldugu pH degerleri 7.4-7.6 arasidir. Çesitli kimyasal maddeler sap virusunu asit ve alkali pH degerlerinde inaktive ederler.
EPIDEMIYOLOJI
Sap hastaligina karsi sigir, koyun, keçi, domuz gibi evcil hayvanlarla yabani çift tirnaklilar hassastir. Hastaligin çok bulasici olmasi nedeniyle genis hayvan populasyonlari etkilenir.
Genellikle hastalik 10 Km içinde yayilir. Rüzgar ile virus partikülleri daha uzun mesafelere yayilabilir. Uzun mesafelere yayilma bazi özel sartlar altinda meydana gelir. 1982 yilinda deniz üzerinden Fransadan Ingiltereye hastaligin bulastigi ispat edilmistir.
Karkasta bulunan viruslar kesim sonrasi laktik asit tarafindan inaktive edilir. Kemik iligi ve sakatatta bulunan viruslar pH da herhangi bir degisiklik olmadigindan enfeksiyon kaynagi olabilir.
Sigirlar daha fazla kapasitede hava solumalari ve enfeksiyona yakalanmak için daha az virusa ihtiyaç göstermeleri nedeniyle koyun ve keçilerden daha fazla hastaliga yakalanma riski tasirlar. Büyük sürüler bireysel hayvanlardan ve küçük sürülerden daha fazla hastalik riski tasirlar.
Sap Virusunun Saçilma Yollari
Post mortem muayenelerde; rumen piluslarinda büyük lezyonlar bulunabilir. Kas dokusunda düzensiz sarimsi çizgiler veya paransimatöz dejenerasyonla karakterize lezyonlar sekillenmektedir. Bazi sap virus suslari hem yetiskin hem de gençlerde kalbe büyük zarar vererek myokardial dejenerasyona yol açar ve kalp kaplan postu görünümü kazanir. Benzer lezyonlara iskelet kaslarinda da rastlanabilir. Bütün vücut yüzeyindeki mikroskopik lezyonlar birbirine benzer görüntü olusturur. En fazla epidermis üzerindeki stratum spinozum tabakasindaki hücreler enfekte olur. Bu hücreler siskin, eozinofiliktir ve balon dejenerasyon seklinde isimlendirilir. Hücreler arasi baglantilar bozulmus, hücre sitoplazmasi disari sizmis, yikintilar çogalmis ve mikroveziküller olusmustur. Mikroveziküller ödemle doludur. Hücre yikintilari ve makroveziküller, lökositlerle infiltre olmustur.
Hayvanlarda, virusun titresi düserken nötralizan antikorlar yükselir. Enfeksiyonu takiben hayvanlar tasiyici durumda olabilirler. Bu tasiyici hayvanlardan probang yöntemiyle enfeksiyondan 2,5 yil sonra dahi virus tesbit edilebilir. Enfeksiyondan sonra sap virusunun tasinmasi epidemiyolojik olarak çok önemlidir.
KLINIK TABLO
Tipik vakalarda sigirlar 3-6 gün inkübasyon devresi gösterirler, fakat bu süre 1-11 gün arasinda degisebilir. Hastalik yüksek ates, depresyon, solunum güçlügü, agizda, ayakta ve memede veziküllerin görülmesiyle karakterizedir. Sagimdaki hayvanlarda belirgin olarak süt veriminde düsme görülür. Dil üzerinde, damakta, dudaklarda ve meme uçlarinda içi saman rengi sivi ile dolu veziküller görülür.
Hayvanlarda salya akmasi görülür. Vesiküller birkaç saat sonra açilir ve açik kirmizi renkli ülserler meydana gelir. Genellikle ayaktaki yaralar enfekte olur.
Morbitide(hastaliga yakalanma) orani %100e kadar varabilir, fakat mortalite (ölüm) orani buzagilar hariç düsüktür. Genç hayvanlar yaslilardan daha hassastir.
Post-mortem muayenede akut viral miyokarditis görülür.
Sigirlarda klinik belirtiler
Yüksek ates, titreme, donuk ve cansiz bakislar,
Salyali ve sapirtili agiz, damak, dil, dis eti ve dudaklarda hassasiyet, baslangiçta içi sivi dolu veziküller daha sonra ülserli yaralar,
Hassas ve izdirapli ayaklar, agir vakalarda tirnak düsmesi,
Süt veriminde azalma,
Buzagilarda ölüm.
Koyunlarda klinik belirtiler
Sigirlarda görülen belirtilere ilave olarak;
Durgunluk, halsizlik,
Aniden olusan topallik,
Sürüden ayri yatma istegi,
Kuzularda ölüm.
MARAZI MADDE ALMA ve GÖNDERME
Sap hastaliginin kesin teshisi ve tip tayini için çift tirnakli hasta hayvanlardan alinacak marazi maddeler en seri vasita ile asagidaki esaslar dahilinde Sap Enstitüsüne gönderilir.
1. Marazi maddeler mümkün oldugu kadar antiseptik tatbik edilmemis hasta sigir, koyun, keçi domuzlardan alinir.
2. Marazi madde alinirken ve gönderilirken kullanilacak bütün alet ve malzemelerin steril olmasina dikkat edilmelidir
3. Marazi maddeler; Sap Enstitüsü Müdürlügünce hazirlanmis ve içerisinde gliserin iso-buffer solüsyonu bulunan siselerle gönderilir. Temin edilmemesi halinde, marazi maddeler serum fizyolojik solüsyonlu kablarla gönderilir. Marazi maddeler kaplara konulduktan sonra etiketlenip agizlari parafinlenir.
4. Tip tayini için gönderilecek materyal yeni sekillenmis lezyonlu kisimlardan seçilir. Bunlar tercih sirasina göre ;
Dil, Damak, dudak, burun mukozasi ve meme epiteli,
Gecikmis vakalarda ise tirnak arasi epiteli
5. Gönderilecek vezikül sivisi; dil, damak dudak, meme ve ayakta tesekkül eden patlamamis yeni veziküllerden steril siringa ile çekilmis olmalidir.
6. Gönderilecek olan marazi maddeler bir (1) gramdan asagi iki (2) cm2 den küçük olmamalidir. Her hayvandan alinan marazi maddeler ayri ayri siselere konulmalidir.
7. Hastaligi geçirmis ve herhangi bir lezyon görülmeyen hayvanlardan kan serumu gönderilmelidir. Kan serumu gönderilirken su hususlara dikkat edilmelidir.
Kan almak için, hastaligi en az 7 gün önce geçirmis hayvanlar seçilir.
Kan steril siringa ile steril tüpe alinir.
30-60 dk. Içinde kanda donma baslayinca tüpün etrafi steril ince bir telle çizilip bir gece oda derecesinde bekletilir.
Elde edilen serum steril bir tüpe alinip agzi kapatilarak en seri sekilde gönderilir.
8. Hazirlanan marazi maddeler en seri vasita ile Sap Enstitüsü Müdürlügü P.K. 714 06044 Ulus/ANKARA adresine gönderilir.
Sap Hastaligina Karsi Önlemler Sap hastaliginin mücadelesinde alinacak önlemler iki yönden ele alinabilir.
1.Hastalik çikmadan önce alinacak genel tedbirler
Duyarli hayvanlara sap asisinin periyodik olarak uygulanmasi,
Yeni alinan hayvanlara sap asisi yapilip yapilmadigina dikkat edilmesi, Yeni alinan hayvanlara diger hayvanlardan ayri bir yerde karantina uygulanmasi (20 gün),
Pazarda satilacak veya baska bir yere nakil edilecek hayvanlara en az 15-20 gün önceden sap asisinin yapilmasi,
Ahir girislerinde gerekli olan paspas veya giris havuzlarinda devamli olarak sodyum karbonat, bakir sülfat, sitrik asit vb. dezenfektan maddelerin bulundurulmasi,
Ahirlara hayvan bakicilarindan baskalarinin sokulmamasi,
Hayvan bakicilarinin özel elbise ve ayakkabi ile ahira girmelerinin saglanmasi, bakicilarin diger ahirlardan uzak tutulmasi.
Sagimdan önce ellerin ve sagimda kullanilacak malzemelerin temizligine dikkat edilmesi,
Süpheli vakalarda veteriner hekimden bilgi alinmasi.
2. Hastalik çiktiktan sonra alinacak önlemler
Hastaliktan süpheli hayvanlarin derhal ayri bir yere alinmasi,
Ahirlara giris çikislarin yasaklanmasi, Il/ilçe müdürlüklerine haber verilmesi,
Ahira veya çiftlige izinsiz kimsenin sokulmamasi,
Araçlarin çiftlige giris/çikislarinin mümkünse engellenmesi, mümkün olmamasi durumunda hareketlerde hijyen kurallarina harfiyen uyulmasi,
Yem, saman, altlik gibi malzemelerin giris çikisina izin verilmemesi,
Hasta hayvandan bulasan yataklik ve otlarin yakilmasi,
Hasta hayvanlara ait sütlerin süt saticilarina verilmemesi,
Saticilarin çiftlige sokulmamasi,
Hastalik sönüsüne kadar hayvan alim ve satiminin yapilmamasi,
Ahirlar birden fazla ise, her biri için ayri bakicilarin bulundurulmasi, sayet mümkün degil ise bakicilarinin çizme ve elbiselerinin her ahirda degistirilmesi,
Çevre ahir ve çiftliklerin ziyaret edilmemesi, yabancilarin hayvanlarini görmeleri için çagirilmamasi,
Hasta ve hastaliktan süpheli hayvanlarla temas edenlerin, bu hayvanlara ait esya, malzeme ve naklinde kullanilan vasitalarin dezenfeksiyonunun saglanmasi,
3285 sayili HSZ Kanun ve Yönetmeligine göre hareket edilmesi
Enfekte hayvanlarin itlaf edilmesi/kesimi/imhasi, (hastalik insidensinin düsük oldugu ülkelerde).
Ülkemizde Mücadele; Bakanligimiz Sap Enstitüsü Müdürlügünce O1 Manisa, A Aydin 98(A Iran 96 ile homolog) ve Asia 1 suslarini karsi asi üretilmektedir, Sap virus tiplerinin ülkedeki seyrine göre monovalan, bivalan ve trivalan(tekli,ikili,üçlü) suslarini kapsayan asilar yillik programlar dogrultusunda kullanilmaktadir.
Illerde ki büyükbas hayvanlarin tamami ilkbahar ve sonbahar dönemi olmak üzere yilda 2 kez asilanmaktadir. (ancak sonbahar kampanya döneminde; Trabzon, Rize, Artvin, Giresun, Ordu, Bartin illeri ile Kastamonu Ilinin Abana, Bozkurt, Cide, Çatalzeytin, Doganyurt, Inebolu sahil Ilçelerinde bulasma riski bulunan büyükbas hayvanlara stratejik asi uygulanmaktadir)
Trakya Bölgesinde sap hastaligi yönünden asili arilige geçilebilmesi hedeflenmekte olup, bu bölgede sap hastaligina karsi kampanya tarzinda yogun asilama ile birlikte, mihraklarda hasta hayvanlara kesim metodu uygulanmaktadir. Kesim metodu "Sigir Cinsi Hayvanlarin Tanimlanmasi Tescili ve Izlenmesi Yönetmeligi" hükümlerine göre tanimlanmis, sap asisi uygulanmis ve kanuna uygun sevk edilmis hayvanlarda uygulanmaktadir. 3285 sayili HSZKY'nin 134. maddesi (g) bendine göre, Trakya Bölgesindeki hastaligin açik belirtisini gösteren ve laboratuvarlarca hastaligin varligi ve tipi tespit edildikten sonra öldürülecek veya kestirilecek hayvanlarin takdir edilecek kiymetlerinin tamami, hastaligin açik belirtisini göstermeyen ancak laboratuvarda hastaligin varligi tespit edildikten sonra kestirilen hayvanlarin ise takdir edilecek kiymetlerinin dörtte üçü ödenmektedir
Giyim Esyasinin Dezenfeksiyonu Kaba temizlik yapildiktan sonra, ya esyalar büyükçe bir kap içinde hazirlanan % 4-5'lik çamasir sodali suya atilarak 1 saat bekletilir. Yada etüv bulunan yerde bulasik esyalar etüve konur veya kaynar su buharina tutulur.
Yemlerin Dezenfeksiyonu Miktari az oldugu takdirde yakilir. Ekonomik sebeplerle bu islem yapilmadigi takdirde sadece virusla bulasik olmasi kuvvetle muhtemel olan kisimlari yakilarak imha edildikten sonra, kalan kisim kapali ve mahfuz yerler içinde bir gün formol buharina maruz birakilir ve iyice havalandirildiktan sonra kullanilir. Mümkünse hastaliga duyarli olmayan türlere yedirilir.
Içme Suyunun Dezenfeksiyonu Sapli hayvanlar tarafindan bulastirilmis çesme, yalak, havuz gibi sulama yerlerindeki sular, uygun dezenfektanlardan biri ile ilaçlandiktan sonra bosaltilir ve yeniden dezenfekte edilerek saglamlarin faydalanmasina açilir. Bulasik sular hayvanlara içirilmez. Herhangi bir sebeple bu gibi sulari içirme zorunlulugu oldugunda, eczanelerde ruhsatli müstahzar olarak satilan antiseptiklerden biri, tarifesindeki ölçülerde suya katilir.
MEVZUAT
3285 sayili Hayvan Sagligi ve Zabitasi Kanunun 4.maddesi geregi, sap hastaligi ihbari mecburi bir hastaliktir.
Madde 108- Sap hastaligi çiktiginda hayvan saglik zabitasi komisyonu toplanir; "Yönetmeligin Birinci Kisminin Dördüncü Bölümündeki" hastalik çikisinda alinacak genel tedbirleri ve hastaligin durumuna göre asagidaki özel tedbirleri kararlastirir.
a) Sap hastaligi çikan yer ile su ve meralari müsterek olan köyler karantina altina alinir. Geçit noktalarina hastaligin adi yazili levhalar asilir. Hastalik ayni zamanda birkaç köyde veya mahalde çikmis ise hepsini içine alan genel bir kordon konur.
b) Sap hastaliginin tipini tespit için usulüne göre alinan hastalikli numune derhal Sap Enstitüsüne gönderilir. Sap Enstitüsü hastaligin tipini belirler ve gerekli asiyi il veya ilçe müdürlügüne gönderir. Hastalik mikrobunun durumu dikkate alinarak, hasta ve hastaliktan süpheli hayvanlar disindakiler asilanir.
c) Sap hastaligi çikan yerdeki hayvan park, pazar ve panayiri kordon sahasi içinde ise çift tirnakli hayvanlara kapatilir. Hastalik yayilma özelligi gösteriyorsa il hayvan saglik zabitasi komisyonu karariyla ildeki bütün hayvan pazar ve panayirlari çift tirnakli hayvanlara kapatildigi gibi çift tirnakli hayvanlarla yapilan sevkiyat ve nakliyat yasaklanir.
d) Hastalik bir köyde, mahalde veya ahirda çiktiginda, buralarin disinda bulunan yerlerdeki hayvanlara bulasmasi mümkün degilse buralarda sinirli karantina konur. Hastalarin, hastaliktan ve bulasmadan süphelilerin hastalik tamamen sönünceye kadar disariyla temasi önlenir.
e) Karantina altina alinan yerden çift tirnakli hayvanlar ile ot saman gibi hayvan yemlerinin ve hayvan maddelerinden tirnak, boynuz ve derinin çikarilmasi yasaktir. Sütün kaynatildiktan sonra çikarilmasina izin verilir.
f) Karantinaya alinan yerlerden transit olarak geçirilecek hayvanlar kapali vasitalarla nakledilirler. Hayvanlar karantina bölgesini geçinceye kadar su ve yem vermek için vasitalardan indirilmez. Indirilenler derhal 15 gün karantinaya alinir.
g) Hastalar, hastaliktan ve bulasmadan süpheliler sahibinin istegi halinde kapali vasita ile kesilmek için en yakin mezbahaya gönderilir. Et ve derileri hakkinda bu Yönetmelik hükümleri uygulanir.
h) Karantina bölgesindeki hastaliksiz hayvanlarin kesilmek için kapali vasitalarla mezbahaya sevkine müsaade edilir. Ancak deri, boynuz ve tirnaklari dezenfekte edildikten sonra serbest birakilir. Hükümet veteriner hekimi gerekli kontrolleri yapmakla yükümlüdür.
i) Sap hastaliginin bulundugu yerdeki tek tirnakli hayvanlarin karantina bölgesi disina çikarilmasina tirnaklari dezenfekte edildikten sonra müsaade edilir.
j) Sap hastaligini takiple görevlendirilen hükümet veteriner hekimi hastalik tamamen sönünceye kadar hastalikli bölgeyi devamli kontrol eder. Hayvan sahiplerine hastalik hakkinda bilgi verir. Hastalarin tedavisi için mümkünse ilaç yardimi yapar; ilaci nasil kullanacaklarini ögretir.
k) Sap hastaligi sebebi ile konulan karantina son hastanin iyilesmesinden veya ölümünden 15 gün sonra hükümet veteriner hekiminin kontrolünde yapilan dezenfeksiyonla kaldirilir.
l) Bakanlikça her yil tespit ve ilan edilen mücadele bölgelerinde hastaligin varligi ve tipi tespit edilen hayvanlar tazminatli olarak öldürülür veya kestirilir. Hastaliktan ölen veya öldürülen hayvanlar iki metre derinligindeki çukurlara üzerlerine sönmemis kireç dökülerek gömülür. Mümkün olmadigi hallerde tamamen yakilarak imha edilir.
m) Sap hastaligi ile mücadele için alinacak diger karar ve tedbirler ile Bakanlikça her yil tespit ve ilan edilen mücadele bölgelerindeki uygulama esaslari Bakanlikça belirlenir"