OSMANLI SAVAS SANAYIINDE DEMIRKÖY DÖKÜMHANESININ YERI

Burasi ayni zamanda Osmanli'nin diger dökümhanelerinin usta isçi ve teknik eleman ihtiyacini karsilayacak bir "Egitim Merkezi" gibi çalistirilmistir. Osmanli Devleti'nin Anadolu'nun bazi yerlerinde oldugu gibi, Sofya'nin güneyine de bir baska SAMAKOV DÖKÜMHANESI daha vardir.
Sofya'daki Büyük Samakov, Demirköy ise Küçük Samakov olarak söyleniyordu. Zaman içersinde Demirköy ve Dökümhane ile Çevresi Vize'ye, daha sonra da Kirklareli'ne (Kirkkilise'ye) bagli yerlesim merkezi olmustur.
1449'da Padisah Ikinci Murat; Demirköy demir madenlerinin isletilmesini saglamak amaciyla burada Fatih'ten önce baslattigi "Büyük Sahi, Küçük Sahi, Balyemez ve havan toplari güllelerini imal edecek firin ve dökümhanelerin kurulmasi çalismalarini Istanbul'un alinmasi günlerinde baslatmistir. Çalismalar büyük hiz kazanarak devam etmistir. Silah sanayiinin daha fazla önem kazandigi, silah ihtiyacinin daha fazla hissedildigi yillarda Demirköy Dökümhanesi'nin önemi daha da artmistir. DÖKÜMHANE 1839 yilinda kurulan TOPHANE-I AMIRIYE NAZIRLIÄzI'na (Bakanligina) baglanmistir. Dökümhanede Isletme Eminligi (güvenligi) kurulmus, hukuki islere bakmak üzere dökümhane önce Vize Kadiligi'na (Seriat Mahkemesi'ne, yada yargiçligina) baglanmis, daha sonra bu islere Kirklareli Kadiligi bakmistir. Dökümhane Nazirlarinin Külabi Ahmet Pasa ve 1821 yilinda Demirköy Madenleri ve Dökümhane Isletme Nazirligina atanan Aydoslu Haci Yusuf Pasa, Kirklareli'nde oturmuslardir. Savas Sanayi Merkezi Dökümhane ile madenleri buradan yönetmislerdir. Avusturya Imparatorlugu Leopold Evliya Çelebi'ye bu maden ve dökümhanelerle ilgili olara, "Bu bölgenin madenlerini bulsaydim cihangir olurdum" demistir. Avusturya Imparatorunun kastettigi "Sofya"nin güneyindeki Büyük Samakov ile Kirklareli'ne bagli (Küçük) Samakovcuk dökümhaneleridir. Tarih içinde bu dökümhanelerde çalisan isçilerin, ustalarin çesitli ihtiyaçlari çevre köyler tarafindan karsilanmistir. Dökümhanede isçi yatak ve yemek haneleri, hamamlar, ibadethaneler, saglik islerine bakan hizmetler meydana getirilmistir. Tophane-i Amiriye Nazirligi'nin dökümhanede çözemedigi bir takim sosyal, hukuksal ve mali sorunlar, anlasmazliklar daha sonra buraya merkezden atanan emir verme, sorun çözme yetkisi bulunan mübasirler tayin edilmistir. Mesala 1822 yilinda Demirköy halkindan olup Adana'ya bagli Sariçam Demir Magdenlerinde çalisan ve ücretlerini alamayan usta ve kalfalarin paralarinin tahsili isini bu mübasirlerden biri yapmistir.
1923 yilinda Cumhuriyet Hükümeti kuruldugunda Kirklareli'nin ilk Hükümet Tabibi ve Saglik Müdürü vekili Dr. Ahmet Hamdi Bey'e (Kutaran) Ilin genel durumu hakkina yaptirilan bir arastirma raporunda söyle denilmektedir
"Demirköy'e bir buçuk saat mesafede olan demir madeni kasabanin her tarafinda bol miktarda vardir. Eski sultanlar zamaninda kurulmus ve daha sonra (93 Muharebesi'nde (1877-1878) Osmanli-Rus Savasi sirasinda Ruslar tarafindan tahrip edilmis bir DEMIRHANE vardir ki kalintilarina bakarak orasinin vaktiyle bir sehir oldugu anlasilmaktadir. Bugün duvarlari bir camiin minaresinin harabesi, büyük demirçarklar, alani kaplayan maden ve demir curufu ve kömür tozlari ve hatta yer yer küller görülmektedir. Balkan Harbinden evvel buralarda bir inceleme yapan Ingiliz Sirketi'ne burasinin ve madenlerin 99 yil müddetle isletme hakki verildigi söylenmektedir. Sözü edilen (dökümhane ve maden ocaklari) su anda terkedilmis ve çalismaz haldedir. "Ancak dökümhanenin bütün demir aksami 1947 yilinda Milli Emlak tarafindan hurdacilara satilmistir. Kültür ve Tabiat Varliklari Kurulu tarafindan koruma altinda bulunan bu TARIHI MEKAN ve DÖKÜMHANE'den geri kalanlarin restorasyonu için Kirklareli Valisi Ali Serindag, Demirköy Kaymakami Baris Demirtas ve Demirköy'ü koruma, güzellestirme gönüllüsü aydinlar yogun biçimde çalismaktadirlar. Olaya Üniversiteler de ilgi göstermis, bir süre önce Vali Ali Serindag'in davetlisi olarak kalabalik bir bilim adami dökümhane yerinde inceleme yapmistir.
nazifkaracam@gazetetrakya.com