OSMANLI DÖNEMİ'NDEN MAKEDONYA'DA KALAN TÜRK İZLERİ

Türk izleri Makedon zanaatçılığında da görülmektedir. Osmanlı döneminde olduğu gibi Makedonlar bugün de çoğu Türk zanaat adlarını, anlam ve yapılarını değiştirmeden bazı ekler ulayarak kullanmaktadırlar.
Makedonlar, eski Türk boylarından ve Osmanlı Türkler'inden kalan Türk adları, soyadları ve toponimleri kullanmaktadırlar. Yemek, sebze, meyve, pasta, içki ve içecek adlarında da durum aynıdır.
Osmanlı döneminde bilindiği gibi çok sayıda divan ve halk şairi yetişti. Rumeli'de 1000'den fazla divan şairinin yetiştiği bilinmektedir. Makedonya'da yetişen divan şairlerinin sayısı ise 150'den fazladır. Bunlar arasında Üskübi, Zarifi, Feridi, Muidi, Niyazi, Riyazi, İshak Çelebi, Celali, Haveri, Ayani, Garibi, Aşık Çelebi, Sucudi, Hayreti, Usuli, Hayali vb. Yahya Kemal Beyatlı, Edebiyatı Cedideciler'den manastırlı Cenab Şehabettin ve Balkan Savaşları, özellikle II. Dünya Savaşından sonra yetişen çok değerli şair ve yazarlar bulunmaktadır.
Osmanlı döneminde, Makedonya'da çok değerli mimari eserler inşa edildi. Bazı kaynaklara göre bu eserlerin sayısı 1300'den çoktur. Ancak, bunlardan günümüze kadar ayakta duranların sayısı 500'ü geçmemektedir. Bu eserlerin bazıları bakımsızlık, bazıları ise türlü yasaklamalar yüzünden esas fonksiyonlarını kaybederek kullanılmaz hale gelmişlerdir. Bazı mimari eserleri bugün müzelere, sanat galerilerine, depolara, çay ve kahvehanelere veya başka yerlere dönüştürmüşlerdir. Oysa bu eserlerin çoğu Osmanlı döneminde dini, sosyal, ekonomik, eğitim, öğrenim, bilim, sağlık, ulaştırma vb. ihtiyaçları karşılamak için inşa edilmiştir.
Osmanlı döneminde, Devletin başka yerlerinde olduğu gibi, Makedonya'da da en çok cami, medrese, mektep, kütüphane ve benzeri mimari eserler inşa edilmişti. Sayıca bu eserler en çok Üsküp, Manastır, Selanik, Serez, İşnip, Koçana, Ustrumca, Ohri, Kalkandere, Vardaryenicesi, Köprülü gibi daha büyük şehirlerde inşa edilmişti. Evliya Çelebi'ye göre Üsküp'te bir kale 120 cami ve mescit, 2150 dükkân, 1 saat kulesi, 9 imaret, 70 mektep, 20 tekke, 1 bedesten çok sayıda medrese, 7 misafirhane, Kıratavo'da 20 cami, 1 medrese, 1 tekke ve çok sayıda ilkokul, Eğridere'de 1 cami, 50 mescit, 1 han, 1 kervansaray, 1 hamam, köprüde çok sayıda camii ve mescit, 1 medrese, 1 mektep vb. Manastır'da 70 cami ve mescit vb. mimari vardı. Manastır’da 70 cami ve mescit vb. eserler İştip’de 24 camii, 24 mescit, 1 medrese, 11 mektep, 7 tekke, 1 kervansaray, 7 han, 2 hamam, 450 dükkan, 1 bedesten vb. mimari eserler vardır. Söz konusu dönemde Rumeli'nde ilk medrese, ilk saat kulesi ve 320 cilt ilk kütüphane Üsküp'te yaptırıldı. Aynı yıllarda Manastır'da beş, Kalkandere'de iki, Ohri, İştip, Radoviş ve Koçana'da birer kütüphane vardı.
XIX. yüzyılın sonunda Makedonya'da 30 kadar rüştiye vardı. Aynı yıllarda sadece Üsküp vilayetinde 443 ilkokul, Selanik, Üsküp ve Manastır'da ise kız rüştiyeleri ve idadileri faaliyette bulunuyorlardı.
Osmanlı döneminden Makedonya'da kalan bütün mimari eserler tarihi değere sahiptirler. Bu bölgenin en karakteristik Türk mimari eserlerinin başında Üsküp'te Vardar üzerindeki meşhur Taşköprü, Sultan Murat camii, Koca Mustafa Paşa Camii, Yahya Paşa Camii, İsabey Camii, Kale, Kurşunlu, Sulu ve Kapalıhan, Çifte ve Davut Paşa hamamları; Manastır'da, Koca Mimar Sinan Camii, Yeni Camii ve Bedesten, Kalkandelen’de de Alaca Camii ve Harabati Baba Tekkesi; İştip'te, Hisar ve Bedesten ve Makedonya'nın diğer yerlerinde bulunan ve günümüze kadar savaşlar, su baskınları, yangınlar ve depremler atlatan çok sayıda mimari eserayakta durmayı becermiştir. Kaynak: Prof. Dr. Yusuf Hamzaoğlu BALKAN TÜRKLÜĞÜ
Dipnot: Rahmetli babam İrfan Demiraco Makedonya Pirlipe Depreşte doğumludur. Trakya'da, Anadolu'nun bazı yerlerinde Balkan Türkleri yaşıyor. İnsanlık Büyük Bir Ailedir.