HAYVAN TAKVIMI -II-

Dünün Devamidir
Her geçen hayvan bir yila ad olur. Ilk geçen siçan (fare) oldugu için ilk yil bu hayvanin adiyla anilir. Sonra sirasiyla öküz (ud) ve arslan (pars yada kaplan) ve tavsan ve ejder (timsah yada balik) ve yilan ve at ve koyun (koç) ve maymun ve tavuk (horoz) ve köpek ve domuz irmagi geçerler. Diger yillara ad olurlar.
Yine hayvan takvimine dayali kimi mitolojik kurgular da yapilmistir. Kisilerin karakterleriyle o yil gerçeklesecek olaylar, takvime adini veren hayvan arasinda var olduguna inanilan kimi iliskilere baglanmistir. Tasarim geregi hayvan takvimi, ayni zamanda fal amaçli kullanilmistir.
Türk hayvan takviminin kökenini açiklayan bir diger söylence ise "Kirgiz Söylencesi" dir. Söyleki seneyi yani yazi/ günü görmek üzere hayvanlar toplanir ve beklemeye baslar. Deve boynunun yüksekligine güvenerek otlamaya koyulur. Bunu gören siçan, devenin üstüne çikar, seneyi, yani yazi hepsinden önce görür. Arkadaslarina haber verir. Diger hayvanlar ve takvimdeki siraya göre seneyi yani yazi görürler. Deve siraya giremez. Takvim yilina ad olamaz.
Bu tasarimlar özde sunlari anlatmaktadir. Baslangiçta takvime ad olan hayvanlar totemdi, tözdü, yani tanriydilar. Zamanla 12 tanriya dayali, 12 yil temelli bir takvim olusturuldu. Her tanrinin adi, bir yila ad oldu. Her yili bir tanri güttügüne göre o yil gerçeklesecek olaylari ve dogan insanlari etkiliyordu.
Hayvan takvimindeki 12 yillik devre Göktürkler'den önce, Ay Yili esasina göre, Göktürkler'den sonra ise Günes Yili esasina göre ele alinir. Ancak daha sonralari Günes- Ay karma esasina göre yapildi. Yil hesabi Günes'e -Ay hesabi, Ay ayina göre yapildi. Hayvan takviminde her bir hayvanin adiyla anilan yil 12 aydan olusur. Her bir ay, birinci, ikinci, üçüncü vb. biçimde aniliyorsada örnek Uygurlar'da 12 ay da, 12 hayvan adiyla anilir. Yine Uygurlar 12 ayi, dört mevsime temel olusturacak biçimde dört döneme ayiriyorlardi. Bunlarda söyle belirlenmis çiçekli, sicak, yagmurlu ve karli-buzlu gibi. Yine kimi topluluklarda bu bölümler farkli adlandiriliyordu.
Hayvan takviminde 12 aydan olusan yil, 60 günlük 6 hafta baslangici gece yarisi olan gün 2 saatlik 12 çaga her çag 25 dakikalik 8 keh'e ayriliyordu. 12 yillik hayvan takvimi kurucu ilkeler olarak algilanan agaç, su, demir, toprak ve ates unsurlariyla genisletilerek 60 yillik devreler (12x5=60)3x60 yillik devrelerin birlestirilmesiyle 180 yillik devreler elde ediliyordu. Daha sonralari dünya ülkelerinin getirdigi ortak yenilikleri halen uygulamaya devam etmekteyiz. Burada bir siirim ile size veda ediyorum.


DERBEDER
Ne olacak böyle,
Aksam oluyor sabah oluyor
Nedendir bilmem
Yürümüyor artik at.
Ne is ne as, düstüm dara
Bak hele!
Silahi da astim duvara
Kafa daginik yasam daginik
Kaldin mi bir bagri yanik.

Ip kisa kuyu derin
Ne olacak senin hallerin
Böyledir geçmisi tüm Kamil'lerin
En güzel zamanlarimi dostlarima
En yüce sevgimi bir vefasiza verdim.
Ne at
Ne avrat
Ne silah kaldi
Ermis'e yasanacak, yalniz sonbahar kaldi.
"Uzun Yol"
Mustafa ERMIS
(abdal ermis)
mustafaermis@gazetetrakya.com