DESTAN ve TÜRK DESTANLARI

Kisaca da olsa evvelce bir nedenle bu konudan biraz bahsetmistim. Simdi, birilerinin bilip bilmeden bu bir destandir. Bu kadar olur diyenlerin bilgisini artirmak amaciyla kisaca bu konuyu bir daha ele alalim diyorum.
DESTAN bilimlenmis sekliyle iki anlamda kullanilmaktadir.
1- "Epope" karsiliginda kullanilmaktadir. Bu anlamda destan çok uzun manzum bir eserdir. Tarihi kahramanlik olaylari islenir. DESTAN ILK SANAT TÜRÜDÜR. Zamanlar sonra, tarihle olan ilskisini tarihe, insanlarin çesitli maceralarini anlatan bölümünü de hikaye ve romana birakmistir. Epope kisaca, yigitlik öyküsüdür.
2- Sekil bakimindan kosmaya benzeyen ancak dörtlük sayisi 10 dan çok olan ve yasanilan bir olayi, bir hayat olgusunu anlatan mazumelere de destan denir. Büyük yanginlar, isyanlar, eskiya olaylari, vs vs destan konusu olabilir. Genelde 11 hece ve en uzun nazim biçimidir. Bazen 8 heceli olanlarina da rastlanmistir. Uyak örgüsü kosmaya benzemekle anlati özelligi de bir kuraldir. Destan giristen hemen sonra kahramanlari konusturur. her bentt (kitada) olay kahramanlarinibelli bir ahenkte konusturur. Son kisimda da kendi adini baglayip bitirir. Savas destanlari geçmiste çok ilgi görmüstür. Örnek Genç Osman Destani gibi. Destanlar en az 8 ve 100 bente kadar ulasir. baskaca da bir örnek Manas destani-500 beyit oldugu ve hiç durmadan okuyanlara da "manasci" denilir. Kolay degildir.
TÜRK DESTANLARI
Alp Er Tunga Destani Bilinen "saka destanlari"nin birincisi olarak bilimlenir. M.Ö. VII yy.da tesekkül etmis olarak tarihlenir. Ancak destanin bütünü ele geçmemistir.Alp Er Tunga'nin maceralari "Sehnama"de, Iranlilarin görünüsüne uygun olarak anlatilmistir. Hatta öyle bir hataki Alp Er Tunga'nin " Efrâsiyâp" olarak geçmekte oldugu kaynaklada yazilidir.
Su DestaniM.Ö. 330-327 de tesekkül etmis ise de, destanin asli elimizde yoktur. Iskender'in Bati Türkistan'a yürümesi üzerine Türk Hükümdari SU'nun doguya çekilmesi, iki tarafin öncülerinin çarpismasi, Iskender'in çekilmesinden sonra Su'nun Balasagun'a dönüp, Su Nehri'ni yaptirmasi bu destanda anlatilmakta oldugu bilinir.
KUN (Hun) Destani Bu destanin özü ise "Gök Türkler"inin bir bozkurttan türedikleri destan olarak anlatilmaktadir.
Ergenekon Destani Bu destan, geçit vermez kapali bir havza da çogalan Türkler'in, demiri eriterek kurtuluslarini anlatmaktadir.
Uygur Destani Kisaca, türeyis detanidir. Dokuz Oguz- On Uygur'larin Hunlari'dan geldigini anlatir. Bu destanda da bir "kurt kültü" vardir, diyor H. Fethi Gözler.
Göç Destani Degerini bilmeyerek Çinliler'e verilen "kutsal kaya"nin (yesim tasi- bunu sizlere analatmistim) parçalanarak götürülmesinden ötürü yurtlarinda barinamayan Uygur Türklerinin göçleri anlatilir. "Kutsal Kaya" hakkinda da size bilgiler verdim. Nasil parçalandigi ve ne oyunlar oynandigi ile birde ask hikayesinin oldugundan sizlere bahsetmistim.
Bilinen birçok destanlarin varliginin yaninda en çok bilinenlerden ön bilgi olarak size yazma geregini anlatmis bulunuyorum. Tabiki bilgiler kisa ama kösem de dardir. Hosçakalin...
mustafaermis@gazetetrakya.com