DAMIZLIK DÜVELERDE ÜREMEYI ETKILEYEN FAKTÖRLER

A. Cinsel olgunluk yasi
Damizlik bir düvede, normal kizginlik davranislari ile birlikte ovulasyonun (yumurtlamanin) meydana gelmesi, cinsel olgunluga eristiginin göstergesidir.
Cinsel olgunluga erismede düvenin canli agirligi, yasina göre daha fazla öneme sahiptir. Bir düvenin cinsel olgunluga erisebilmesi için, ergin bir inegin canli agirliginin %30-40'i kadar bir canli agirliga sahip olmasi istenmektedir. Ancak, düvenin ilkine tohumlanabilmesi için, ergin bir inegin canli agirliginin %70'ine ulasmasi gerekir. Meydana gelebilecek hastaliklar, yetersiz ve dengesiz besleme arzu edilen canli agirliga ulasmayi önemli oranda geciktirmektedir.
Düvelerde ortaya çikabilecek buzagilama güçlüklerini en aza indirgemek için, ilkine tohumlanacak Siyah Alaca irki bir düvenin 15 aylik yasta 340-363 kg canli agirliga veya 163-168 cm gögüs çevresi uzunluguna sahip olmasi gerekmektedir.
Düveler cinsel olgunluga ulastiktan sonra, ilk birkaç kizginlik bazen dis belirti olmaksizin meydana gelmekte ( gizli kizginlik), bazen de dis belirtilerin normal olarak gözlenmesine karsin ovulasyon (yumurtlama) olmamaktadir. Fakat her iki kizginlik seklinin daha sonraki izleyen kizginliklarda normale döndügü gözlenmektedir .
Bir düve veya inegin kizgin oldugunun en güvenilir göstergesi, diger sigirlarin kendi üzerine siçrayarak asma davranisi göstermesine izin vermesidir. Bu hareket, yumurtlama (ovulasyon) olayi ile çok yakin iliskilidir. Çünkü, yumurtlama (ovulasyon) bu hareketin görülmesinden 26 ile 30 saat sonra meydana gelmektedir.
Düvelerin bir çogu kizginlik baslangicindan 48 ile 72 saat sonra kanama geçirmektedir. Kanama olayi, rahmin iç duvarlari yüzeyinde bulunan kilcal kan damarlarinin östrogen hormonunun uyarici etkisi ile çatlamasi sonu ortaya çikmaktadir. Ancak genel itibariyle, kanama olayi düvenin yaklasik 18 gün sonra tekrar kizginlik gösterecegine isaret etmektedir.
B. Besleme
Düvenin arzu edilen kizginlik döngüsünü gösterebilmesi bakimindan yeterli düzeyde vücut gelisimine sahip olmalari istenmektedir. Bu açidan besleme önemli bir rol oynar. Enerji düzeyi düsük rasyonlarla beslenen düvelerde yumurtalik görev yapmamaktadir. Diger taraftan, proteince fakir olan rasyonlarla beslenen düvelerde ise, gizli ve düzensiz kizginliklara rastlanmaktadir.
Yapilan arastirmalar, fosfor ve selenyum mineralleri noksanliginin cinsel olgunluga erisme yasini ve yumurtlamayi geciktirdigi, kizginlik ve üreme fonksiyonlarinda kesilmelere neden oldugunu göstermistir. Bunlara ek olarak, A ve E vitamini eksikliklerinin üreme fonksiyonlarinin sekillenmesinde olumsuz etki yarattigi bilinen bir gerçektir.
C. Kizginlik tespiti ve tohumlama idaresi
Suni tohumlama programinda basariyi arttirmak için, kizginlik tespitinin dikkatli bir sekilde planlanmasi gerekmektedir. Bu nedenle sürü içerisindeki düvelerin iki günde bir ve günde iki kez kizginlik takibine alinmasi arzu edilen bir yöntemdir.
Düvenin diger sigirlarin üzerine siçrayarak asmasina izin vermesi ile ortaya çikan davranisini müteakip 12 saat sonra tohumlanmasi gerekmektedir.
Suni tohumlama bogalarinin döl kontrolünden geçmis olmasi nedeniyle döllerinin sahip olacagi genetik degerin daha yüksek olacagi gerçeginden hareketle, düvelerin suni tohumlama yöntemi ile tohumlanmasi, dogal yolla tohumlanmasina oranla daha avantajlidir.
D. Buzagilama dönemindeki düvelerde bakim ve idare
Buzagilama döneminde düvelerde meydana gelen güç dogum problemi, yetistiricilerin endise duyduklari bir gelismedir. Çünkü, bir düvenin güç dogum problemine maruz kalmasi, buzagi ve düvenin sagligi açisindan olumsuz etki yaratmasi yaninda, düvenin üreme yeteneginin gelecegi açisindan arzu edilmeyen bir durumdur.
Düvenin vücut gelisimi ve canli agirligi ile buzaginin büyüklügü, güç dogum probleminin ortaya çikmasinda önemli bir rol oynamaktadir. Düvenin buzagilama döneminde arzu edilen vücut gelisimi ve canli agirliga ulasmasi, güç dogum problemi riskini en aza indirmektedir.
Buzagi büyüklügünü etkileyen faktörlerin basinda boga faktörü gelmektedir. Buzagilama kolayligi uygun olan bogalarin spermasinin düvelerde kullanilmasi bu riski önemli ölçüde ortadan kaldirmaktadir. Bu nedenle, boga seçerken, bogalarin süt verimi yönünden damizlik degeri yaninda bazi tip özelliklerinin de iyi incelenmesi gerekmektedir. Buzagilama kolayligi orani düsük olan bogalarin spermalarini düvelerde kullanmaktan kaçinmak gerekmektedir.
Diger taraftan, süt verimi bakimindan verilen damizlik degeri dikkate alinmadan, sadece buzagilama kolayligi oldugu için boga seçmekte dogru degildir.
Bu nedenle yetistirme kayitlarini tam ve dogru tutmak suretiyle, düvelerin buzagilama tarihlerini önceden tahmin etmek gerekmektedir. Böylece düvenin tahmini dogum tarihinden bir hafta önce dogum bölmesine alinarak takip edilmesi mümkün olmaktadir. Buzagi bölmesi, zemini düzgün, kuru ve bol altlik samani serilmis olmasi yaninda, düve kaba yeme kolayca ulasabilmelidir.

ÖNADIM GAZETESI FAX NO 0288-2141344
E-MAIL-haticekunt @ kuntlar.com
haticekunt@gazetetrakya.com