1890'LI YILLARDA KIRKLARELI VE SONRASI

1912 Balkan Savasi'ni Kirklareli dolaylarinda gazeteci olarak izleyen Troçki yazilarinda Bulgarlar için Kirklareli'nin Istanbul'dan daha önemli oldugunu söyler. Trakya ve Balkanlarda fetihde bulunan Osmanlilar için de Kirklareli önemliydi. Nitekim Trakya'da ilk fetih hareketine basladiktan ve 1362 yilinda Edirne'yi aldiktan sonra yaptiklari ilk sey "Vize, Kirklareli ve Çirmen"i (Edirne tarafinda) idari merkez (Liva) yapmak olmustur. Cumhuriyeti kuranlar da Yunan isgalinden hemen sonra Kirklareli'ni Il Merkezi yapmislardir. Mesela Kirklareli'nde bir baska Ilçe Merkezinin Il olmasini ne o zaman ve ne de ondan sonra düsünmemislerdir. Lüleburgaz'in Il yapilmasi bastan beri var oldugu halde bu istek gerçeklesmemistir ve gerçeklesmesi de mümkün degildir. Zira Kirklareli'nin jeopolitik ve stratejik konumu Il Merkezi olmasini gerektirmektedir, konjoktür bunu zorunlu kilmaktadir.
Kirklareli, Osmanlilar zamaninda genelde Edirne'ye bagli kalmistir. Örnegin Edirne 1887 yilinda Trakya'da I. Sinif Vilayet olurken, Kirklareli bu idari teskilat içersinde Sancak Merkezi idi. Yani Ilçe mertebesinde bir idare merkeziydi. Mutasarrif Hasip Pasa dahil, dokuz yöneticisi vardi. Üsküp ve Kavakli, Pinarhisar, Terzidere buraya bagli Nahiye (Bucak) idiler. O yillarda, yani 1890'li yillarda Belediye Baskani Mustafa Efendi idi ama meclis üyelerinin hemen hemen çogu Rum ve Yahudi idi. Yine o yillarda Edirne'ye bagli olan Sancaklar içerisinde Kirklareli dahil, Tirnova, Lüleburgaz, Vize Ahyolu, Midye (Kiyiköy), Babaeski vardi.
Karahalil, Cengizli, Pinarhisar ve Kofçagiz Babaeski'nin Bucaklari idi. Demirköy (Samakovcuk) ise Midye'ye (Kiyiköy'e) bagli bir idari birimdi. Mesela Demirköy'ün köylerinden Ayastofonos yani bugünkü adi ile Begendik Bucak merkeziydi. Lüleburgaz'in ise iki Bucak teskilati vardi ve bunun biri Karistiran, digeri Ahmetbey'di. Ancak o zamanlar Lüleburgaz'da Rum ve Musevi okullari yaninda Ortaokul, Kiz ve Erkek Ilkokullar bulunuyordu.
Bundan yüz ve yüz on yil önce Kirklareli idari yönden Edirne'ye bagli idi ama kendi içinde ekonomisi gelismis egitimi ilerde olan bir yerdi. Panayirlara götürecegi ticari mallari vardi. Sarap, raki ve üzüm mamulü ürünlerin yanisira yakacak odun, mangal kömürü, süt mamüllerinden peynir, av ve yaban hayati derisi sattiklarinin basinda geliyordu. Edirne'nin odun ve kömürü Kirklareli'nden gidiyordu. Esek sirtinda kömür götürenler çoktu. Özellikle Kirklareli'nde hayvan varligi zengindi. O yillarda Kiyiköy ve Tekirdag limanlarindan Avrupaya, bilhassa Italya ve Fransa'ya Papazkarasi üzümden imal edilmis sarap ihraç ediliyordu. Fransiz üzüm uzmanlari Bagbozumu zamaninda Kirklareli'ne gelir, Fransa için saraplik üzümleri tespit ederlerdi. Bir rivayete göre Kirklareli o siralar Edirne'den daha zengindi. Özellikle kuyumcu dükkanlari, eglence yerleri, gazino ve barlari, bezzazlari yani kumas tüccar ve dükkanlari meshurdu. Sehrin Yayla semti idare, ticaret ve varlikli ailelerin yasadigi sosyetik merkezdi. Yayla Meydani'nda toplu eglenceler düzenlenirdi. Resmi törenler orada yapilirdi. Köylere at ve öküz arabalari oradan kalkardi. Yaylanin kasaplari, kebap ve köfte dükkanlari meshurdu.
Insanlar giyimliydi. 1877-1878 Osmanli-Rus Savasi sonrasi Kirklareli büyük göç almaya baslamisti. Sehrin altyapisi yeterli degildi, ihtiyaci karsilamaz oldugu için sorunlari vardi. Fakat yine de insanlar yasadiklari Kirklareli'nden memnundular. Hayata bagliydilar. Ancak Balkan Savasi'na dogru ilerleyen zamanda Kirklareli'nin huzurunu kaçiracak, asayis sorunlari gündeme gelmeye baslayacaktir. Rum ve Bulgar çeteler Edirne Valisi Izzet Pasa'yi, Haci Adil Bey'i çok ugrastirmaya baslamisti. Osmanli Idaresi Kirklareli'nde bozulan huzur ortamini tekrar saglamak, çetelerle mücadele etmek amaciyla devletin en kudretli idarecilerini Demirköy, Pinarhisar ve Vize'ye atiyordu. Bu idarecilerden biri Köprülü Hamdi Bey, digeri halkin Arap Kaymakam dedigi Sadullah Kologlu'ydu. Köprülü Hamdi Bey polis kökenli bir idareciydi ve Demirköy'de vazife yapmis, milli mücadelede Biga'da Kuvayi Milliye Birliklerini örgütlerken Yunanlilarla isbirligi yapanlar tarafindan linç edilmistir. Sadullah Kologlu ise Pinarhisar, Vize ve Saray Kaymakamliklarini yapmistir. Yunan isgali sirasinda Yunanlilar'a ihbar edilmis, yakalanip hapse atilmis, iyilik yaptigi bir Sarayli Bulgar tarafindan hapishaneden kurtulmustur. Daha sonra Libya Basbakanligina kadar yükselmistir.
Ne diyelim, tarihi iyi bilelim.
nazifkaracam@gazetetrakya.com