Mustafa Kemal Atatürk 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıktığında yanında mesai arkadaşı 18 kişi vardı. 18 kişiden biri Topçu Subayı Kemal Doğan Kırklarelili idi. Mustafa Kemal bir süre Samsun'da kaldı. İleri gelenlerle görüştü. Sonra Erzurum'a gitmek için yola çıktı. Arabası bozulduğunda arkadaşlarına; “Dağbaşını Duman Almış. Yürüyelim Arkadaşlar” demiş. Bu marşı mırıldanmıştır. Mustafa Kemal Samsun'dan sonra Amasya'ya gelmiş, burada meşhur AMASYA BİLDİRİSİ'ni yayınlamıştır. “Memleket Bir Bütündür Parçalanamaz” demiştir.
Aşağıdaki şiir yolunun üstündeki Havza ile ilgili.
HAVZA YOLLARINDA MUSTAFA KEMAL
Mahmur dağının başında duman, bir duman,
Mustafa Kemal'in başında daha bir duman
Dağ düşünür gündüz gece başında duman gitmez
Mustafa Kemal düşünür gündüz gece başında duman gitmez
Dağların başında duman eksik olmaz
Soy yiğidin başında duman eksik olmaz.
Mahmur dağının dumanlarına baktı da dedi,
Mustafa Kemal, Köroğlu olmak ne güzel şu dağlarda,
Tutmak gece gündüz denizlerin yolunu, yol vermemek
Üşümek, ateş yakmak, yola düşmek ne güzel.
Bölmek orta yerinden gemilerin getirdiği güneşi,
Bir sana bir bana vermek ne güzel!
Çakal dağının eteğine vardı ki Mustafa Kemal,
Vakit alaca karanlık, dağın eteğinde bir kahve,
Kahvede dize inmiş eşkıyalar, Karadeniz uşakları,
Kaynıyor Erzurum işi semaver çay demleniyor,
Uyanmış su gözleri adamların susuz gözleri sıcak,
Mustafa Kemal baktı, tanıdı hepsi halk.
Oturdular, hep beraber çay içtiler,
Ordan burdan, dereden tepeden konuştular,
Sabah güneşi gelip bağdaş kurdu bir yana,
Yarı karanlık yüzleri birden aydınlandılar,
Acı çekmiş, susamış dağ çizgileri sert
Mustafa Kemal'in çizgilerinde tek tek ışıdılar.
Çıktı kavak yaylasına oh dedi, Mustafa Kemal,
Ölmez be, insan bu vatanı sevince,
Halk kokusudur güller çimenlerden gelir,
Ovaları sürenler aşağıda, ormanlarda bıçkı sesleri,
Dağılmış Mahmur dağının dumanları
Çekip cümle türküleri bir dere ışıltısıyla akar.
Havzaya vardım ki, kulağımızı koyalım bir,
Bağımsız yaşamak diyelim mi bir, dinle ne ses verir?
Havza pazarına inmiş allı morlu köylüler,
Çıkarlar ormandan gizli gizli, çağıralım, bir,
Gelirler, toplanırlar ateşimize onlar için yaptık,
Özgür yüreklerinin soluğunu üflesin bir.
Sevelim dedi, Mustafa Kemal sevelim bir,
Selam verelim bir, selam alalım bir,
Halk olmak ne güzel şeylerdir arkadaşlar,
Şu sabah çayını içelim bir kardeşçe sıcak,
Yüzümüzü yuyalım şu dereden bir,
Sonra kursunlar darağacını kavgamıza,
Asarlarsa assınlar bizi düşlerimizden!
CEYHUN ATUF KANSU
YÜRÜMEYELİM KOŞALIM MEZRALARDA ÇOŞALIM OTAĞILARDA OTURUP SAKİN SAKİN KONUŞALIM I YÜRÜMEYEL 's run In the hamlet made; Otag in SIT RESIDENTS RESIDENTS TALK